جینسینگ

جینسنگ نامی عمومی برای هر یک از ۱۱ گونه گیاهان همیشه سبز از سرده پاناکس از خانواده آرالیاسیه می‌باشد. ویژگی تمام این گیاهان آن است که حاوی نوعی گلیکوزید استروئیدی به نام جینسنوزاید هستند. جینسینوزاید با نام علمی Saponins Tri pterpenoid و در برخی مواقع نیز با نام panaxoside در ریشه جینسینگ شناخته می‌شود.

ریشه‌های جینسینگ فقط در فصل پاییز جمع‌آوری می‌شوند چرا که فقط دراین حالت است که می‌توانند حالت گوشتی و ظاهر مناسب و مطبوع خود را حتی پس از خشک شدن نیز حفظ کنند.

کلمه جینسنگ در واقع اقتباس شده از واژه چینی رینشین است که دو جزء آن به ترتیب به معنای «مرد» و «ریشه» هستند و اشاره به شکل دو شاخه ریشه این گیاه که شبیه پاهای یک مرد است دارند ریشه این گیاه با نام جین – چن (jin-chen) در میان بومیان چینی معروف است که این واژه به معنای آدم نما (شبیه آدم) بوده و وجه تسمیه آن به علت شباهت خاص شکل ظاهری ریشه این گیاهان با هیبت یک انسان است.

این گیاه در زمره گیاهان بومی مناطق شرقی آسیا و شمال آمریکا به شمار می‌آید ریشه آن به عنوان دارویی اساطیری، بیش از هزاران سال است که در میان مردم کشورهای چین، کره، تایلند، ویتنام، منچوری و نیز در بین سرخپوستان امریکایی مورد مصرف قرار می‌گیرد. این گیاه قرن هاست که به منظور بهبود عملکرد حافظه، کاهش استرس، درمان ناتوانی، سستی و سایر علائم ناشی از فرسودگی و افزایش سن و همچنین برای افزایش طول عمر افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه در دوران گذشته از چنان ارزش والایی در شرق برخوردار بود که به عنوان مثال در چین تنها امپراطوران حق جمع‌آوری و نگهداری ریشه‌های آن را داشتند و در دوران‌های بعد نیز به عنوان جزیی جدایی ناپذیر از وعده غذایی پادشاهان و امپراطوران به منظور افزایش قوای جسمانی، ذهنی، و به عنوان اکسیر جوانی و شادابی جایگاه خود را همچنان حفظ نمود.

ریشه این گیاه از چنان جایگاهی در میان بومیان چینی و درطب سنتی آن دوران بر خوردار بوده‌اند که اطبای کهن، از آن به عنوان جزیی لاینفک در همه نسخه‌های تجویزی خود استفاده می‌کردند و آن را در درمان هر نوع بیماری مفید می‌دانستند، این چنین بود که ریشه‌های آماده شده این گیاه (پس از طی مراحل تکمیلی) توسط خود بیمار به منظور بازیابی سلامت گذشته و از دست رفته و یا توسط افراد سالم برای دستیابی و بهره‌مندی از خواص بی نظیر و شگفت آور این گیاه جویده می‌شدند.

اگر چه جینسینگ بیش از ۴۰۰۰ سال است که مورد استفاده قرار می‌گیرد و نام آن به عنوان ارزنده ترین و محبوب ترین گیاه در میان نوشته‌های بدست آمده از ۲۰۰۰ سال پیش در چین قابل رویت می‌باشد، اولین بار توسط یک گیاه‌شناس به نام Collinson در سال ۱۷۴۰به جامعه علمی انگلیس شناسانده شد در قرن ۱۹ همزمان یک کشیش که به عنوان مبلغی مذهبی پا به سرزمین چین نهاده بود پس از آشنایی با فواید این گیاه اعجاب آور مقاله‌ای را ارائه داد که در آن در مورد خواص درمانی آن با عنوان ” شرحی درباره گیاهی تاتاری با عنوان جینسینگ “ منتشر ساخت که نقش بسزایی را در شناساندن این گیاه به مردمان دیگر کشورها ایفا کرد.

جینسینگ در دسته گیاهان همه ساله و دائمی قرار می‌گیرد. بسیار کند رشد بوده و به سال‌ها وقت برای بلوغ خود نیازمند است. ریشه‌ای بزرگ و گوشتی داشته و طول آن به cm 7-5 می‌رسد. ضخامت ریشه در حدود cm5/2-1 می‌باشد و بخش اصلی آن حالتی دوکی شکل و معمولاً ۲ شاخه در انتها را به خود می‌گیرد. معمولاً ریشه چه‌های کوچکی نیز از اطراف آن به سمت خارج رشد می‌کنند. ریشه این گیاهان در بین دوران ۳ تا۱۰ سالگی گیاه قابل برداشت است و در صورت گذشت سالیان بسیار دراز به تدریج فرسوده شده و تغییر شکل می‌دهد و می‌تواند منفذدار و چوبی شود.

این گیاه در حدود سال چهارم از زندگی خود شروع به گل دادن می‌کند و پس از سپری کردن حدواً ۴ تا ۶ سال از عمر خود، ریشه اش، به بلوغ می‌رسد جالب این که اهمیت این گیاهان در چین تا به حدی است که صادرات بذر این گیاه ممنوع است و از گیاهان تحت حفاظت در این سرزمین به شمار می‌آیند. همچنین در کشور روسیه کندن گونه‌هایی وحشی این گیاهان غیر قانونی ست و در صورت تخلف شرایط خاص خود را دارا می‌باشد.

محدوده رنگی در بین ریشه این گیاه از زرد بسیار کم رنگ مایل به سفید تا خرمایی و قهوه‌ای در انواع آمریکایی آن است. این گیاه دارای ساقه‌ای بر افراشته با ارتفاعی که می‌تواند به یک فوت نیز برسد و برگ‌های سبز رنگ با کناره‌های مضرس، میوه‌ای مشابه به تمشک یا شاتوت با تجمع خوشه‌ای مشابه، به رنگ قرمز روشن در لابلای برگ‌های نسبتاً پهن و زیبای آن خود نمایی می‌کند.

در دوران باستان جینسینگ قرمز به جینسینگی اطلاق می‌شد که پس از عملیات خشک شدن در برابر نور آفتاب به دست می‌آمد؛ ولی در دوران مدرن جینسینگ قرمز معمولاً طی پروسه بخار دادن که تأثیر مشابه‌ای را بر روی رنگ آن می‌گذارد حاصل می‌شود. در هر دو صورت این تغییر رنگ در نتیجه کاراملیزه شدن قندهای موجود در ریشه این گیاه اتفاق می‌افتد. به نظر می‌آید که تفاوت چندانی میان ریشه خشک شده در آفتاب یا بخار داده شده جینسینگ (جینسینگ قرمز) با ریشه معمولی جوشانده شده آن (جینسینگ سفید) در خواص، وجود نداشته باشد. تحقیقات انجام شده در دانشگاه توکیو نشان داده است که جینسینگ قرمز کره‌ای می تواند با تحریک سلول‌های مغزی از نابودی تدریجی سلول های مغر جلوگیری کند و قادر به افزایش و توسعه فعالیت‌های ذهنی و بهبود و ارتقای عملکرد یادگیری و حافظه است. هم اکنون در بسیاری از کشورها از این ماده برای درمان ناباروری و اختلالات اسپرم سازی در مردان استفاده می شود.

انواع جینسینگ

• جینسینگ آمریکایی (panax quinquefolius) نسبت به مشابه چینی خود کوچکتر است و در بخش‌های شمالی آمریکا رشد می‌کند. جینسینگ آمریکایی توسط سرخپوستان (مردمان بومی آن مناطق) به منظور درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه دارای لعاب (شیره‌ای) مشابه شیره گیاه شیرین بیان می‌باشد که علاوه بر مواد شیرین موجود در آن برخی مواقع با مقادیری مواد تلخ و نیز انواعی از ترکیبات معطر همراه می‌باشد. این شیره می‌تواند بوی ملایمی داشته باشد یا اصلاً بویی نداشته یاشد. موضوع قابل ذکر دیگر در مورد این گیاه آن است که این گیاه با استقبال بسیار خوبی در آسیا مواجه شده به طوریکه امروزه بیش از ۸۵٪ جینسینگ کشت داده شده در آمریکا به بازارهای آسیایی صادر می‌گردند.
• جینسینگ ژاپنی (panax japonicus): این نوع جینسینگ از نظر محتویات فعال مشابه جینسینگ چینی بوده و لی با میزانی بسیار کمتر.
• جینسینگ سیبری (Eleutherococcus senticosus) را نمی‌توان در رده جینسینگ حقیقی به حساب آورد. این نوع از جینسینگ به عنوان جینسینگ ارزان قیمت و با کیفیت دارویی پایین به فروش می‌رسد.
• سَنچی جینسینگ (panax notoginseng) یا (panax pseudo ginseng) کاذب نیز خوانده می‌شود و کاملاً با (panax ginseng) که همان جینسینگ چینی است از نظر قدرت عمل فواید دارویی و درمانی و از نظر موارد استفاده متفاوت است. از جمله موارد درمانی که از این گیاه استفاده می‌شود، می‌توان به موقف کردن خونریزی و تسکین درد اشاره کرد.
• جینسینگ هیمالیایی (panax pseudoginseng subspecies himalaicus) خواص درمانی و دارویی‌اش در مقایسه با (panax ginseng) بسیار کمتر بوده و هیمالیایی‌ها از آن در درمان کم اشتهایی و موارد سؤهاضمه بهره می‌گیرند.
• دارف جینسینگ (panax trifolius) از انواع نادر جینسینگ آمریکایی به شمار می‌آید و سرخپوستان آمریکایی معمولاً از آن در درمان سردرد، سرفه، سوء هاضمه بهره می‌گیرند.

خواص درمانی

شواهد مستند نشان می‌دهد که گیاه جین سینگ دارای آثار متعدد فارماکولوژی از جمله دارای اثر ضد خستگی (تقویت کننده قوای جسمی و فکری) می‌باشد. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که بسیاری از اثرات ضد خستگی جین سینگ مربوط به اثر محرک جین سینگ روی سیستم اعصاب مرکزی است.

از جینسنگ در طب سنتی برای درمان دیابت، تقویت قوای جسمی و جنسی و نیز به عنوان مکمل غذایی استفاده می‌شده است. در طب نوین نیز مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از جینسنگ به عنوان مکمل غذایی باعث بهبود کیفیت زندگی شده‌اند که می‌تواند به خاطر خاصیت ضدالتهابی جینسنوزایدها و اثر آن‌ها در مقابله بهتر بدن با استرس باشد. برای درمان سرطان نیز این گیاه بسیار توصیه می‌شود.

جینسینگ را به عنوان یک عامل پیشگیری کننده و نیز اعاده کننده و کارا به منظور افزایش ظرفیت جسمانی و ذهنی و روانی تأئید کرده و نقش به سزای آن را به منظور کمک در بهبود عوارضی چون ضعف، ناتوانی، از دست دادن تمرکز در طول دوره نقاهت مورد توجه قرار داده است تا کنون حدود ۳۰ نوع مختلف آن از ریشه این گیاهان تخلیص شده و مورد بررسی قرار گرفته است.

برای جینسینگ خواص زیر را بر شمرده‌اند.

1. گشایش ذهن
2. افزایش قدرت جسمانی (نیرومند تر ساختن بدن)
3. بهبود فعالیت حافظه
4. افزایش شادابی و نشاط (به عنوان محرک)
5. افزایش قدرت تحمل و پایداری
6. از بین بردن استرس‌ها
7. مقابله با پیری و فرسودگی (عوارض ناشی از افزایش سن)
8. بالا بردن قدرت دفاعی بدن در برابر بیماری‌ها (امراض)
9. تقویت سیستم ایمنی بدن
10. تنظیم سوخت و ساز و متابولیسم بدن
11. جلوگیری از سردرد
12. درمان بیخوابی و بد خوابی
13. کاهش اثرات منفی ناشی از یائسگی (تأثیرات تعدیل کننده بر عوارض ناشی از یائسگی در خانم‌ها)
14. بر طرف ساختن یا بهبود مشکلات جنسی در هر دو جنس
15. رفع خستگی، ضعف و بی حالی
16. افزایش قدرت و توان سیستم قلبی و عروقی
17. تنظیم فشار خون (کاهش دهنده فشار خون در صورت بالا بودن آن و افزایش دهنده فشار خون در صورت پایین بودن آن)
18. تنظیم سطح قند خون بدن (مشابه بالا)

طریقه مصرف جینسینگ

ریشه خشک شده این گیاه سال هاست که مورد استفاده خوراکی افراد قرار می‌گیرد. این ریشه خشک شده می‌تواند به تنهایی به صورت دم کرده (جوشانده و چای) یا به عنوان بخشی از یک نوشیدنی دم شده گیاهی همراه با سایر گیاهان و یا حتی به صورت افزودنی به سوپ یا به شکل قرص مورد مصرف قرار بگیرد. اما رایج ترین شکل استفاده از آن، به صورت دم کرده و چای یا به صورت عصاره (شیره) می‌باشد.

سرخپوستان در هنگام طی مسافت‌های طولانی، این ریشه‌ها را برای رفع گرسنگی می‌جوند و به این ترتیب از خواص سرشار آن نیز بهره‌مند می‌شوند.