نقد و بررسی نظریه تطور تاریخی تشیع
جمعه, ۲۶ خرداد ۱۳۹۶، ۰۸:۲۱ ق.ظ
معرفى اجمالى
نقد و بررسى نظریه تطوّر تاریخى تشیع حاصل میزگرد بررسى کتاب «مکتب در فرایند تکامل: نظرى بر تطور مبانى فکرى تشیع در سه قرن نخستین» نوشته سید حسین مدرسى طباطبایى است. این کتاب که سال‌ها پیش ابتدا به زبان انگلیسى در آمریکا چاپ شده و در سال ۱۳۸۶ش با ترجمه هاشم ایزدپناه انتشار یافته، به همت مجمع عالى حکمت اسلامى با حضور تعدادى از اندیشه‌وران (کارشناسان: حجج اسلام حسن یوسفى غروى، سید محمد کاظم طباطبایى و محمدتقى سبحانى و دبیر علمى: حجت الاسلام على عباسى)، مورد نقد و بررسى قرار گرفته است.
ساختار
کتاب با مقدمه مجمع عالى حکمت اسلامى آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‌بندى خاصى ارائه شده است. ابتدا مبانى روشى‌شناسى کلامى، تاریخى و روایى کتاب «مکتب در فرایند تکامل» بررسى گردیده و سپس ضمن پاسخ به تشکیک در صفات و ویژگى‌هاى اجماعى امام معصوم(ع) و تبدّل امامت سیاسى به امامت علمى و معنوى و بررسى بخش‌هاى دیگرى از کتاب مذکور، با پاسخ به پرسش‌هاى شرکت‌کنندگان در میزگرد به پایان رسیده است.
گزارش محتوا
در مقدمه کتاب علت و چگونگى تألیف کتاب، تشریح شده است .
در ابتداى کتاب، به تبیین موضوع میزگرد پرداخته شده و سپس به ترتیب مبانى روشى‌شناسى کلامى، تاریخى و روایى کتاب «مکتب در فرایند تکامل» بررسى گردیده است .
به عقیده ناقدان، اساساً آنچه در این کتاب یا نظایر آن آمده، سابقه‌اى بس طولانى دارد و اجزاى استنادى آن را مى‌توان در مهم‌ترین آثار مخالفان شیعه در سده‌هاى نخستین پیدا کرد. کسانى که با آثارى مثل مقالات الاسلامیین، الفرق بین الفرق، المغنى قاضى عبدالجبار و حتى کتاب‌هایى مانند «تاریخ الاسلام» ذهبى و دیگران آشنا باشند، مى‌دانند که بسیارى از این ملاحظات، در برابر شیعه و در نقد اندیشه شیعى بیان شده است. آنچه در این کتاب تازگى دارد، استفاده از روش‌شناسى خاصى در بازخوانى این نکات و تبدیل آن به طرحى کلان براى معرفى تاریخ تفکر شیعه است .
این پیشینه ازآن‌رو ذکر شده تا به این نکته اشاره شود که این نگاه و این نوع تحقیق، هرچند سابقه‌اى بلند دارد، با روش‌شناسى جدید چندان پرپیشینه نیست و همچنین یادآورى شود که متأسفانه اندیشمندان ما، با این نگاه کمتر به تاریخ اندیشه امامیه پرداخته‌اند و از این جهت، زمینه براى بحث‌هایى فراهم آمده که در کتاب «مکتب در فرایند تکامل» مندرج شده است .
در بررسى مبانى روش‌شناسى تاریخى کتاب، به این نکته توجه داده شده است که با نظر به اینکه «سه قرن نخستین» در عنوان کتاب به کار رفته است، انتظار مى‌رود این محدوده در تمام متن محفوظ بماند. در صورتى که در جاهایى مى‌بینیم محدوده زمانى تا حدود یک قرن کم مى‌شود. محدوده زمانى غیبت صغرا و گاه نیز به عکس برمى‌گردد. نویسنده درباره این دوران مى‌گوید مکتب تشیع، حضور کامل علمى، کلامى، فقهى داشته است ولى ناقدان معتقدند در واقع اصلاً این تکامل، تکامل مذهب نیست. از شواهد و ادله‌اى که در کتاب آمده است برمى‌آید که تکامل معتقدان به این مذهب در واقع تکامل امامیون است در عقیده‌شان به امامت؛ نه اینکه خود عقیده امامت تکامل یافته باشد. بنابراین تکامل، در این مقام، با اضافه‌اى که در عنوان کتاب داشته، با تکامل مذهب یا تکامل مکتب دوگانگى پیدا مى‌کند و نمونه‌هایى از این تکامل در این کتاب جابه‌جا ذکر شده، که با شواهد و ادله تنافى دارد .
در بررسى مبانى روش‌شناسى روایى کتاب نیز نکات قابل توجهى ذکر شده است. این کتاب (مکتب در فرایند تکامل) از منظر حدیثى، آکنده از نکات ریز و تخصصى حدیثى است که با آدرس‌دهى فراوان و مصادر بسیار زیاد همراه شده است. به‌ویژه ارجاعات پرشمار در متون، حتى براى اشاره به مطالب جانبى بدون آنکه متن حدیث یا روایت ذکر شود. از این منظر، ناقدان تبیین و توضیح مبانى حدیثى مؤلف و شیوه ایشان در مباحث حدیثى را بسیار مهم دانسته و به این امر پرداخته‌اند؛ چون به این امر اذعان دارند که مهم‌ترین و محورى‌ترین موضوع در متون نقلى، استناد صحیح و معتبر همراه با انتخاب روش مقبول و قابل دفاع است .
در بخش دیگرى از مباحث کتاب ناقدان به این نکته اشاره دارند که ضعف‌هایى در روش و مبانى نویسنده کتاب به چشم مى‌خورد که به نتیجه‌گیرى‌هاى به دست آمده، آسیب رسانده است. از جمله آنکه نویسنده درباره کتب حدیثى موجود و در دسترس ما، به‌طور کلى با شک یا تشکیک برخورد کرده و اعتبار استناد این کتب را به مؤلفان اولیه آن‌ها زیر سؤال برده است. پیش‌فرض ایشان این است که کتاب‌هاى حدیثى اولیه را در دوره‌هاى پسین تحریف و تصحیف کرده و متونى بر آن‌ها افزوده‌اند. وى به گونه مشخص، درباره کتاب‌هاى «سلیم» و «بصائر الدرجات» چنین ادعایى مى‌کند. این‌گونه مواجهه با مصادر حدیثى، امکان بحث و گفت‌وگو را منتفى مى‌سازد؛ زیرا هیچ محور مشترکى براى گفت‌وگو باقى نخواهد ماند. چنان‌که در ادامه بحث، نویسنده خود نیز دچار مشکل شده و به شیوه‌اى دوگانه با متون حدیثى و مصادر روایى برخورد کرده است .
من تازه وبلاگمو استارت زدم اگه میشه وبلاگمو دنبال کنین؛من هم شما رو دنبال کردم.
وبلاگ بسیار زیبایی دارین
سپاس فراوان
وبلاگت عالیه منم دنبال کن