هاروت و ماروت از واقعیت تا افسانه (نتیجه کلی )

نتیجه کلى بحث

علاوه بر دلایلى که از قرآن و ائمه معصومین(علیهم السلام) و از زبان مفسران بزرگ قرآن ارائه شد، دلایل دیگرى نیز بر ردّ این قضیه وجود دارد که به آن ها اشاره مى کنیم:

1. کسانى که هاروت و ماروت رادو انسان و پادشاه دانسته اند، پشتوانه روایى از پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) یا ائمه معصومین(علیهم السلام) ندارند و همان گونه که اشاره شد هم خود پیغمبر(صلى الله علیه وآله) و هم ائمه(علیهم السلام) در روایاتشان به فرشته بودن هاروت و ماروت اذعان داشته اند.

2. اگر این داستان، راوى موثّق یا پشتوانه روایى داشت، نباید به اَشکال گوناگون نقل مى شد یا این که دست کم با اختلاف اندکى نقل مى شد. از این رو، اختلافات بسیار در این داستان بر آن خدشه وارد مى سازد. براى مثال در یک نقل، شخص مقتول توسط هاروت و ماروت کودکى است بى گناه و در نقل دیگر، مقتول، شوهر زهره است. یا گناهان گفته شده در یک نقل، زنا، شرب خمر، سجده بر بت و قتل نفس مى باشد و در نقل هاى دیگر، علاوه بر چهار مورد مزبور، اجراى حکم ناعادلانه و آموختن اسم اعظم خدا به زهره نیز در زمره این گناهان قرار گرفته است. هم چنین فراوانى اقوال گوناگون در مورد بابل که گفته شده محل عذاب ماروت و هاروت است، از دیگر اختلافات موجود در این داستان مى باشد.

3. این که گفته شده فرشتگان در مورد عصیان بنى آدم به درگاه خدا شکایت کردند، نمى تواند درست باشد، زیرا فرشتگان بر اساس آیات قرآن و احادیث، فقط یک بار به خداوند اعتراض کردند که آن هم زمان خلقت آدم بود. با توجه به این که فرشتگان هنگام خلقت جمله «إِنِّى أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ؛من چیزى مى دانم که شما آن را نمى دانید» را از خداوند متعال شنیده اند، آیا بحث و مخالفت با خدا، دلیلى جز عناد فرشتگان مى تواند داشته باشد؟ در حالى که ما فرشتگان را معصوم مى دانیم و این گونه گناهان را براى آنان که همواره به عبادت خدا مشغول اند، نسبت و اتهامى بى پایه و اساس مى شماریم.

4. در یکى از این کتاب ها آمده است که زهره به هاروت و ماروت پیشنهاد سوزاندن قرآن (کلام خدا) را داد. در این جا اگر منظور از قرآن، قرآن پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)باشد که بعید مى نماید، زیرا این ماجرا در دوران پس از حضرت سلیمان(علیه السلام) و قبل از نبوت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) اتفاق افتاده است، اما اگر قرآن به کتاب پیامبر الهىِ آن زمان اطلاق شده باشد، مسئله دیگرى است، هرچند به هیچ کدام از کتاب هاى آسمانى (جز کتاب پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)) «قرآن» اطلاق نشده است.

5. راویان غیر معتبر این داستان، خود دلیلى بر رد این داستان است. اوّلین آن ها کعب الاحبار است که بر اساس مدارک ارائه شده، وى این داستان را از کتاب هاى بنى اسرائیل و یهود نقل کرده است و از لحاظ وثاقت، از نظر شیعه، موثّق و قابل اعتماد نیست.

از افراد غیر موثّق دیگر، عبدالله بن عمر است که بر اساس فرمایشات امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) شخصیتى متزلزل داشته و مورد تأیید ایشان نبوده و از طرفى این داستان را از کعب الاحبار نقل کرده، نه از پیامبر(صلى الله علیه وآله)، از این رو، روایت نقل شده، قابل اعتماد نیست. هم چنین محمد بن قیس و موسى بن جبیر دیگر راویان این داستان نیز از منظر رجالیون، افرادى ضعیف هستند.

بنابراین با استناد به آیات قرآن کریم و روایات نقل شده از ائمه اطهار(علیهم السلام) و نیز استدلال هاى عقلى، ثابت مى شود که هاروت و ماروت دو فرشته الهى بودند که مرتکب گناهى نشده اند نه دو پادشاه، و افسانه نقل شده در مورد این دو، خرافى، جعلى و به نقل از کتاب هاى بنى اسرائیل و از اسرائیلیان است.