فلسفه ی اخلاق گاندی
شنبه, ۸ مهر ۱۳۹۶، ۱۰:۰۰ ب.ظ
گاندی به سرشت پاک بشر ایمان داشت و انسان را یک کل معنوی نامیرا می دانست. او اخلاق گرایی خوش بین بود که می خواست حتی قلب دشمنانش را هم تسخیر کند. معنوی کردن سیاست از طریق بازسازی سرشت انسان و تطهیر و طهارت نفس از تئوریهای او بود که بازسازی روانی فرد و باور به خویشتن را می طلبد.
فلسفه اخلاقی گاندی در پی آن نبود تا مردم را به زور به بهشت بفرستد بلکه او می گفت : زور نمی تواند انسان را اخلاقی بار بیاورد.او طرفدار تفسیر معنوی و اخلاقی از تاریخ بود و می گفت این عشق بود که در طول تاریخ تمدنها را بنا نهاد. فلسفه ی سیاسی او ایده آلیسم اخلاقی بود و می گفت سیاست، هنر بدست آوردن قدرت نیست، بلکه راهی برای خدمات اجتماعی است. او با نفی قدرت قاهره سیاسی، بر منابع درونی قدرت انسان تاکید داشت و اعتقاد داشت که برای هدف مقدس، وسیله باید مقدس باشد.
گاندی می گفت: انگلیسی ها چون مسلح به مسلسل هستند بسیار علاقمندند که ما هم مبارزات خود را بر محور مسلسل استوار کنیم. چیزی که فاقد آن هستیم. برعکس، ما ناچاریم برای پیروزی مبارزات، خود را بر محوری استوار کنیم که سلاحش را در اختیار داریم و آنان ندارند. مقاومت و عدم خشونت. براساس همین فلسفه و روش بود که به قول ویلیام شایرر، چرچیل در جنگ جهانی دوم توانست به آدلف هیتلر غلبه پیدا کند اما مغلوب گاندی شد. گاندی می گفت: ما یا هند را آزاد می کنیم و یا در راه آزادی آن جان می سپاریم. به هر حال برای مشاهده ی ابدی بردگی خود زنده نخواهیم بود.
گاندی مظهر هارمونی بین اندیشه و عمل است. او علیه نظم موجود و یا ارزش ها ونگرش هایی بود که زمانه او را احاطه کرده بود. گاندی یک شورشگر بود و مردم را مهیای مبارزه برای حقیقت از طریق عدم خشونت و تحمل رنج کرد. او می خواست از دولت و حکومت سلب حیثیت کند و آن را پیش مردم چنان بی اعتبار کند که مردم از همکاری با حکومت احساس شرم کنند. تحقق این امر نیاز به آموزش مردم داشت. یک نهاد جدی با شخصیت های والا و سازمان داده شده می طلبید. اگر کسی عدم خشونت را به معنای ترک مبارزه و درگیری تلقی کند، دچار خطای فاحشی شده است.
گاندی از «وضعیت درگیری» استقبال می کرد و همیشه در مرکز و قلب درگیریها بود تا آنجا که درگیری ها را با عدم خشونت حل کند. پیام آوران شیوه مبارزه عدم خشونت نه تنها راه اعتزال را پیشه نکردند بلکه سرآمد کشته شدگان این راه هستند. کسانی چون سقراط حکیم،عیسی مسیح(ع)، گاندی و لوترکینگ در این راه به شهادت رسیدند و در نهضت استقلال هند بعد از هر درگیری گاندی و سایر رهبران جنبش بازداشت می شدند. یعنی در فلسفه ی مبارزه گاندی بر خلاف روش های چریکی ـ مسلحانه، رهبران همیشه در صف مقدم مبارزه بوده وبیشترین آسیب ها را می بینید که در روش های خشونت آمیز همیشه رهبران یا فرماندهان در منطقه ای امن قرار گرفته، مردم عادی قربانی می شوند، امـا رهبران سالم می مانند.
در مبارزه عدم خشونت رهبر اولین قربانی است و او فدای هزاران می شود اما در خشونت، رهبران هزاران نفر را قربانی خود می کنند.
آهیسما وساتیاگراها
کلماتی که گاندی آنان را از متون مقدس هندوها (ماهاپاراتا، رامایاناو گیتاوریگ ودا)، اخذ کرده و با باز تولید آن، در مبارزه خود علیه استعمار استفاده کرده است.
فلسفه اخلاقی گاندی در پی آن نبود تا مردم را به زور به بهشت بفرستد بلکه او می گفت : زور نمی تواند انسان را اخلاقی بار بیاورد.او طرفدار تفسیر معنوی و اخلاقی از تاریخ بود و می گفت این عشق بود که در طول تاریخ تمدنها را بنا نهاد. فلسفه ی سیاسی او ایده آلیسم اخلاقی بود و می گفت سیاست، هنر بدست آوردن قدرت نیست، بلکه راهی برای خدمات اجتماعی است. او با نفی قدرت قاهره سیاسی، بر منابع درونی قدرت انسان تاکید داشت و اعتقاد داشت که برای هدف مقدس، وسیله باید مقدس باشد.
گاندی می گفت: انگلیسی ها چون مسلح به مسلسل هستند بسیار علاقمندند که ما هم مبارزات خود را بر محور مسلسل استوار کنیم. چیزی که فاقد آن هستیم. برعکس، ما ناچاریم برای پیروزی مبارزات، خود را بر محوری استوار کنیم که سلاحش را در اختیار داریم و آنان ندارند. مقاومت و عدم خشونت. براساس همین فلسفه و روش بود که به قول ویلیام شایرر، چرچیل در جنگ جهانی دوم توانست به آدلف هیتلر غلبه پیدا کند اما مغلوب گاندی شد. گاندی می گفت: ما یا هند را آزاد می کنیم و یا در راه آزادی آن جان می سپاریم. به هر حال برای مشاهده ی ابدی بردگی خود زنده نخواهیم بود.
گاندی مظهر هارمونی بین اندیشه و عمل است. او علیه نظم موجود و یا ارزش ها ونگرش هایی بود که زمانه او را احاطه کرده بود. گاندی یک شورشگر بود و مردم را مهیای مبارزه برای حقیقت از طریق عدم خشونت و تحمل رنج کرد. او می خواست از دولت و حکومت سلب حیثیت کند و آن را پیش مردم چنان بی اعتبار کند که مردم از همکاری با حکومت احساس شرم کنند. تحقق این امر نیاز به آموزش مردم داشت. یک نهاد جدی با شخصیت های والا و سازمان داده شده می طلبید. اگر کسی عدم خشونت را به معنای ترک مبارزه و درگیری تلقی کند، دچار خطای فاحشی شده است.
گاندی از «وضعیت درگیری» استقبال می کرد و همیشه در مرکز و قلب درگیریها بود تا آنجا که درگیری ها را با عدم خشونت حل کند. پیام آوران شیوه مبارزه عدم خشونت نه تنها راه اعتزال را پیشه نکردند بلکه سرآمد کشته شدگان این راه هستند. کسانی چون سقراط حکیم،عیسی مسیح(ع)، گاندی و لوترکینگ در این راه به شهادت رسیدند و در نهضت استقلال هند بعد از هر درگیری گاندی و سایر رهبران جنبش بازداشت می شدند. یعنی در فلسفه ی مبارزه گاندی بر خلاف روش های چریکی ـ مسلحانه، رهبران همیشه در صف مقدم مبارزه بوده وبیشترین آسیب ها را می بینید که در روش های خشونت آمیز همیشه رهبران یا فرماندهان در منطقه ای امن قرار گرفته، مردم عادی قربانی می شوند، امـا رهبران سالم می مانند.
در مبارزه عدم خشونت رهبر اولین قربانی است و او فدای هزاران می شود اما در خشونت، رهبران هزاران نفر را قربانی خود می کنند.
آهیسما وساتیاگراها
کلماتی که گاندی آنان را از متون مقدس هندوها (ماهاپاراتا، رامایاناو گیتاوریگ ودا)، اخذ کرده و با باز تولید آن، در مبارزه خود علیه استعمار استفاده کرده است.
آهیسما در منابع به معنی شهامت مطلق یا عدم ترس مطلق آمده است که گاندی مفهوم عدم خشونت آن را مصطلح کرد. در نظر گاندی خشونت ممکن است در سطح شخصی و یا حتی نهادی باشد. مثل خشونت در اندیشه (گفتمانی)، احساس انتقام و جنایت، تفکر اشتباه،عدم صداقت، خشونت اقتصادی و در نهایت مجازات فیزیکی و ارتکاب به جنایت باشد. آهیما به معنای ایمان به عدم خشونت فقط پرهیز از عمل منفی یا جنایتکارانه نیست، بلکه عمل به محسنات هم آهیسما است.
اصول آهیسما از نظر گاندی به شرح زیر است:
۱- تطهیر خود
۲- توانا بودن
۳- عدم خشونت انسان برتر در برابر خشونت
۴- در عدم خشونت شکست وجود ندارد
۵- پایان هر عدم خشونتی پیروزی است
استراتژی سیاسی عدم خشونت، پایان دادن به حس تسلیم شدگی و تحقیر و ایجاد حس اعتماد و قدرت، برانگیختن حس شهامت، خود باوری و خود محترم شمردن و وحدت سیاسی است. در این استراتژی زندانی شدن و رنج کشیدن، حتی مرگ، نماد وحدت ملی می شود.
ساتیا گراها یعنی مبارزه در راه حقیقت از طریق عدم خشونت. یعنی کاربرد پاک ترین قدرت روح علیه تمام بی عدالتی ها، ظلم و استثمار. آن را به معنای فشار حقیقت هم معنی کرده اند. روش های مبارزه با استبداد در ساتیا گراها به شرح زیر است:
۱- روزه گرفتن
۲- هجرت یا مهاجرت داوطلبانه
۳- هارتال، یعنی اعتصاب عمومی یک روزه
۴- اعتصاب های صلح آمیز عمومی و علنی
۵- عدم همکاری
۶- نافرمانی مدنی
پیش شرط های موفقیت در این روش هم به شرح زیر است:
۱- هیچ نوع نفرتی از مخالف یا دشمن خود به قلب راه ندهد
۲- مهیای همه نوع تحقیر و رنج باشد
۳- مهیای تحمل رنج در برابر خشم مخالف خود باشد. نباید در برابر بازداشت خویش مقاومت کند بلکه داوطلبانه بازداشت شود
۴- موردی که ساتیا گراها در مورد آن به کار گرفته می شود باید از جنس حقیقت، ارزشمند، مشروع و عادلانه باشد.
در نظر گاندی از پیش نیازهای مقاومت در روش مبارزه عدم خشونت ( آهیما )، یکی زایل کردن حس ترس است. بزدلی و آهیما به قول گاندی با هم جور در نمی آیند. آدم ترسو از منازعه و درگیری کناره گیری می کند اما فلسفه ی عدم خشونت خود را وارد درگیری و منازعه می کند و با خطر و ریسک مواجه می شود. به کسانی که از مردن می هراسند و قدرت مقاومت ندارند، نمی توان فلسفه ی عدم خشونت را آموخت. استبداد قلعه های خود را بر قله های ترس بنا می نهد. این مجازات نیست که انسان را در مانده می کند بلکه ترس از مجازات است.
یعنی شرایط درونی فرد مقدم و مهم تر از شرایط بیرونی است. آزادی و بردگی نوعی وضعیت ذهنی هستند. بنابراین اولین چیزی که باید به خودت بگویی این است که «من دیگر برده نخواهم بود یا بردگی را نخواهم پذیرفت. من از قوانین و دستوراتی که علیه وجدان من هستند اطاعت نخواهم کرد». در واقع این همکاری مردم در اطاعت از قوانین است که یک رژیم را بر سر کار نگه می دارد. گاندی می گوید: پیش از آنکه مسلسل انگلیسی ها ما را وادار به اطاعت کند، همکاری داوطلبانه ما با انگلیسی هاست که از ما عده ای مطیع و مستعمره ساخته است.
